De geheimdoenerij over de lancering van de nieuwe Potter heeft veel weg van die over de Russische kernplannen tijdens de Koude Oorlog. Een heel jaar lang heeft de Britse uitgeverij Bloomsbury gewerkt om de operatie rond te krijgen. Grote doel was namelijk dat geen letter uit de nieuwe Potter mocht uitlekken.

Iedereen die van dicht of van ver bij de voorbereiding betrokken was, moest volledige geheimhouding zweren. De voorbije dagen werden de boeken bij de verdelers afgeleverd in als groentewagens gecamoufleerde trucks. De dozen waren verpakt in zwart plastic en waren stuk voor stuk genummerd en verzegeld. Iedere verdeler moest een twintig pagina's tellend document tekenen waarin ze beloofden het zegel niet voor het afgesproken tijdstip van vrijdag middernacht te verbreken. Winkels die zich de vorige keren niet strikt aan de regels hielden, kregen dit keer gewoon geen enkel boek.

Ook de vertalers kregen pas onlangs een manuscript toegestuurd, uit schrik dat iets van de plot zou uitlekken. Voorlopig ligt dus enkel het originele Engelstalige boek in de winkel. De Nederlandse vertaling komt, samen met de andere versies, pas in oktober of november uit.

De schrijfster J.K. Rowling ontkende echter in een exclusief interview met de BBC-televisie dat de hele geheimdoenerij een bewuste marketingstrategie is om op die manier meer boeken te verkopen. "Ik wil gewoon niet dat de kinderen weten wat er zal gebeuren. Dan gaat een deel van de spanning verloren en is voor hen de lol eraf", klonk het.

Maar ondanks de grote inspanningen - of misschien wel net daardoor - is de voorbije dagen toch al wel een en ander uitgelekt. Blijkbaar vertoonde de hele distributieoperatie toch nog wat zwakke plekken. De New York Daily News bijvoorbeeld kon begin deze week trots aankondigen dat de krant een exemplaar van de nieuwe Potter in haar bezit had. Een journalist had het op de kop getikt in een klein boekenwinkeltje in Brooklyn. "De verkoper had vier boeken ontvangen van de groothandelaar, maar had er geen releasedatum bij gekregen", staat te lezen in de krant. "De verkoper had de boeken dus in zijn etalage gezet en schrok zich een hoedje toen verbaasde Potter-fans zijn winkeltje bijna bestormden."
De New York Daily News deed de voorbije dagen enkele zeer voorzichtige onthullingen, om het plezier van de lezers niet te vergallen, en kreeg daarvoor prompt een rechtszaak aan haar been van de schrijfster en de uitgeverij. Zo schreef de krant dat er een hele rist nieuwe personages opgevoerd worden in het boek en dat deze keer de nieuwe leerkracht 'Verweer tegen de zwarte kunsten' een vrouw is. Niet veel wereldschokkends dus, maar voor Rowling genoeg om de krant voor de rechter te slepen wegens schending van het intellectuele eigendomsrecht. De krant argumenteert daarentegen niets verkeerd te hebben gedaan aangezien ze het boek gewoon hebben gekocht in de boekwinkel.

De felle reactie van Rowling op het uitlekken van het boek was wel te verwachten. De schrijfster heeft er nooit een geheim van gemaakt dat dit deel cruciaal is in de zevendelige reeks die ze wil maken. Vandaar ook dat het boek bijna 800 pagina's telt en qua verhaallijn het moeilijkst in elkaar zit. Maar Rowling versprak zich een tijd terug zelf ook al toen ze het had over hoe moeilijk het was om Potter deel vijf te schrijven. "Als je voor kinderen schrijft, moet je een harteloze killer zijn. Ik heb in dit boek een van de sleutelfiguren vermoord", zei ze een paar maanden terug op een onbewaakt moment. Sindsdien gonst het op de Potter-sites van wilde gokken over wie die onfortuinlijke persoon dan wel mag zijn. Een rondje surfen leert dat vooral Harry's uil Hedwig of een van de Duffelingen, de saaie familie waarbij Harry de zomers doorbrengt, het vaakst worden genoemd. Hoewel ook Hermelien, Harry's leergierige vriendinnetje, veel streepjes achter haar naam krijgt.

Ook de titel van het boek bevat volgens sommige Potter-freaks een belangrijke verwijzing. De Feniks waarvan sprake verwijst wellicht naar Fawkes, het troeteldier van professor Perkamentus, die volgens de geruchtenmolen een steeds belangrijker rol gaat spelen. Hier en daar wordt zelfs geopperd dat het oude dier rechtstreeks verbonden is met Godric Griffoendor, een van de stichters van de Zweinstein Hogeschool voor Hekserij en Hocus Pocus.

De schrijfster zelf liet niets meer los, tenzij dat er op Zweinstein "spannende en soms angstaanjagende zaken gebeuren die nog nooit gebeurd zijn". Om die uitspraak kracht bij te zetten, zette uitgeverij Bloomsbury één zin uit het boek op haar website: "Perkamentus legde zijn handen in zijn schoot en bekeek Harry door zijn halvemaanvormige bril. 'Het is tijd dat ik je vertel wat ik je vijf jaar geleden had moeten vertellen, Harry. Ga alsjeblieft zitten. Ik zal je alles vertellen." Kwestie van de verwachtingen wat op te drijven kan die zin toch tellen.

De nieuwsgierigheid naar de nieuwe Potter is zelfs zo groot dat de boeken ook doelwit zijn geworden voor criminelen. Een vorkheftruckchauffeur van de drukkerij waar het boek gedrukt werd, kon eerder deze maand enkele hoofdstukken bemachtigen en probeerde dat voor grof geld te verkopen aan kranten. De man werd begin deze week door de rechter veroordeeld tot het betalen van een grote boete. Eerder deze week verdween ook een container met maar liefst 7.000 nieuwe Potter-boeken. De boeken lagen opgestapeld in een Britse loods, in afwachting van de lancering van het nieuwe boek. De dief stapte gewoon in de vrachtwagen en reed ermee weg. Van de daders is voorlopig geen spoor.

overexposure

Vraag is wel of het nieuwe Potter-boek nog op dezelfde manier zal aanslaan als de vier vorige. Sinds het vierde boek zijn namelijk drie lange jaren verstreken. De Potter-lezers zijn dus allemaal een stukje ouder geworden. De freaks hebben ondertussen ook al twee films achter de kiezen. Die gingen nog eens gepaard met een enorme merchandisingcampagne. "We weten niet wat het effect van de films is geweest", zei Steve Bohme van het onderzoeksbureau Book Marketing in Londen aan de Volkskrant. "Er is zeker een risico op overexposure. Lezen is een privé-ervaring. En de vraag is of er na al die poppen en filmbeelden nog iets te fantaseren over blijft."
En dan is er nog de concurrentie die van het lange uitblijven van de Potter geprofiteerd heeft om toe te slaan. Vooral Eoin Colfer heeft met zijn boeken over Artemis Fowl, het jonge criminele meesterbrein die de strijd aangaat met superuitgeruste elfen, heel wat Potter-lezers weggekaapt. Ook was het even schrikken toen boekenketen Ottokar's niet Harry Potter and The Order of The Phoenix, maar een ander kinderboek vol toverij, Shadowmancer, van de plattelandsdominee Graham Taylor (zie ook pag. 18) tot boek van de maand juni verkoos. De Amerikaanse zakenbank JP Morgan stelde vorige week in het onderzoeksrapport 'Harry Potter: geloof je in hocuspocus?' dat naar schatting ongeveer 16 procent van de trouwe lezers zal afhaken.

De uitgevers zelf twijfelen er echter niet aan dat deze Harry Potter een nooit gezien schot in de roos zal zijn. Bloomsbury gaat ervan uit dat het boek een nieuwe generatie kinderen zal aanspreken die nog niet konden lezen toen de eerste delen verschenen. Bovendien is de jeugd allang niet meer de enige doelgroep. Volgens een onderzoek van Book Marketing vinden de boeken nu vooral aftrek bij de ouders van die kinderen die op de hoogte willen blijven van de leefwereld van hun kroost. De nieuwe Potter krijgt om die reden dan ook twee omslagen: een voor volwassenen en een voor kinderen.

Winkels die zich
de vorige keren
niet strikt aan
de strenge regels hielden, kregen
dit keer gewoon
geen enkel boek

Hide text

VRIJDAGNACHT twee uur gewacht en aangeschoven om een exemplaar te pakken te krijgen. 's Ochtends beginnen te lezen. Tot het middagmaal. Wat er allemaal in gebeurt, vraagt mijn zoon -- ,,of nee, laat maar zitten, ik wacht wel''. Avond, nog 250 pagina's te gaan. Middernacht, Perkamentus dekt het verhaal toe met een ontroerende biecht aan zijn leerling. De letters dansen voor mijn ogen.

Nee, ik kan het u niet aanbevelen, de nieuwe Potter in één ruk uit te lezen. Het boek is zo dik als een baksteen, komt bijzonder traag op gang en evolueert daarna geweldig snel. Constant duiken zoveel details op, gebeurt er zoveel nieuws, dat je niet diagonaal kan lezen. Sla een paar pagina's over en je bent niet meer mee.

Het verhaal is opgebouwd zoals de vorige boeken. Harry is inmiddels vijftien en zit zijn vakantie uit bij zijn pleegfamilie, de burgerlijke familie Duffeling. Hij wandelt rond en vier pagina's lang denkt hij gefrustreerd na over zijn eenzame bestaan. Niemand contacteert hem, alsof alles peis en vree is. Terwijl Harry vreest dat het ergste op til is.

Zo begint een verhaal waarin ,,believers'' tegenover ,,non-believers'' staan. In het vorige boek ontdekte Harry dat de zwarte vorst Voldemort uit zijn schimmige bestaan verrezen was. Maar niemand gelooft hem, tenzij de ,,Orde van de Feniks'', een groepje getrouwen dat ondergronds moet werken. Want het machtige ministerie van Toverkunst doet, met hulp van de krant The Daily Prophet, zijn uiterste best om Harry met zijn absurde verhalen als een aandachtvragende egotripper voor te stellen. Harry's steunpilaar Perkamentus, het schoolhoofd van Zweinstein, is in de ogen van die krant een dementerende zot.

Harry heeft weinig tijd om te mokken. Hij wordt overvallen door een paar ,,dementors'', de duistere bewakers van de gevangenis Azkaban, die normaliter niet in de mensenwereld horen te komen. Daarop wordt hij geëvacueerd naar het geheime hoofdkwartier van de Orde van de Feniks, waar hij blijft tot het nieuwe schooljaar begint. We zitten al aan pagina 180.

Dan maakt het verhaal eindelijk vaart, in de stijl die we onderhand van Rowling gewend zijn. Toch is er iets veranderd. De wereld is een minder geordende plaats en het is niet meer duidelijk wie aan welke kant staat. Rowling laat zich in dit boek nogal gaan op het psychologische vlak. Er wordt wat afgedroomd en de schrijfster gaat graag dieper in op de beweegredenen van haar karakters.

Vooral Harry is veranderd. Een onevenwichtige puber met zware driftbuien en veel frustraties is hij geworden. Er wordt druk over hem geroddeld en hij gaat meteen in de clinch met de nieuwe leerkracht Umbridge, die Zweinstein in de pas van het ministerie laat marcheren en Harry subtiele lijfstraffen oplegt. Rowling maakt hier heel erg duidelijk hoe ze denkt over autoritair onderwijs.

Rowling is ook een beetje uitgeschreven over Zweinstein zelf en zoekt allerlei mogelijkheden om haar blikveld te verbreden. Ze laat de halfreus Hagrid een alliantie zoeken met de reuzen, die echter al in de ban van Voldemort zijn. Het laat zich aanzien dat we in de laatste twee boeken afstevenen op een kolossale botsing. Op het einde van dit nieuwe boek krijgen we daar in een stevig gevecht, met dodelijke afloop voor één karakter, al een voorsmaakje van.

Maar ontdekt u het liever zelf. 766 pagina's ontspanning en lering, je kunt er enige tijd mee voort. Het boek kost nog geen twintig euro, en dat voor een hardback. En jawel, ook volwassenen kunnen genieten van dit spannende kinderboek. Niet omdat ze kinds of dom of lui zijn, maar omdat het plezierig is om nog eens een verhaal te beleven zoals je dat als kind deed.

En kon het korter? Ongetwijfeld. Wellicht was het dan zelfs beter geweest. Maar kinderen houden van al die details en ik heb nog niemand horen klagen dat het vorige boek (545 pagina's) te dik was. Potter is niet het beste kinderboek dat je vandaag kan kopen, verre van. Maar het is zeker een van de meest meeslepende boeken.

De voorbije dagen klonk er echter ook andere kritiek. Niet op het nieuwe boek, want dat had nog niemand gelezen. En niet omdat het in de Nederlandse vertaling verschijnt op het ongezegende moment dat de kids vlak voor hun kerstproefwerken staan. Al raakt dat gegeven wel aan de kern van de zaak: gaat het hier nog om een gezond succes of om een voorbeeld van keiharde marketing?

Vijf jaar geleden was hij een onschuldige jongen, die Harry Potter. Lag plots in de boekenwinkels, verkocht een beetje, en de mensen vertelden het door, zodat er steeds meer boeken over de toonbank gingen. Tot daar was het allemaal mooi. We hadden Potter en er was nog plaats zat voor de rest.

Maar de jaren zijn verstreken en nu is Potter ,,het grootste fenomeen in de geschiedenis van de boekdrukkunst'', zoals Jeremy Paxman het afgelopen donderdag stelde in een BBC-interview met J.K. Rowling. De New York Daily News heeft een proces van meer dan honderd miljoen euro aan zijn been, omdat de krant ,,kleine citaatjes'' uit het boek publiceerde en daarmee de dure promotiecampagne schaadde. Potter heeft ons en voor de rest is geen plaats meer.

J.K. Rowling verdedigt de extreme geheimhouding rond haar boek met de stelling dat het verhaal voor iedereen spannend moet blijven. Maar is die mooie, maar naïeve reden nog te onderscheiden van de motieven van Warner Bros, dat al enige tijd geleden aankondigde dat iedereen die inbreuk pleegt op de bepalingen, agressief vervolgd zou worden?

De magie van Potter wordt erdoor verstoord. Hij wordt ons door de strot geramd en J.K. Rowling kan er blijkbaar niets tegen doen, tenzij de schade beperken. Door dat alles dreigt vroegtijdige verveling. En de Potter van in het begin, die we moesten leren kennen door enkel het boek te lezen, bestaat niet meer. Hij is een reclamefiguur geworden, een beeld uit de bioscoop, een nieuwsitem, een T-shirt.

J.K. Rowlings sterkste antwoord op de hype was een goed boek af te leveren. Dat heeft ze gedaan. Dat is alles waar het om gaat. Wie het wil proberen, kan rustig de tijd nemen en het dan verder vertellen.

Hide text

Als Harry Potter na de vakantie weer op school komt, merkt hij dat de terugkeer van Voldemort de tovenaarswereld heeft veranderd: de sfeer wordt bepaald door achterdocht en verdachtmakingen. Vanuit het ministerie (waar duistere krachten steeds meer macht krijgen) is een docente aangesteld die bepaalt of de lessen op de juiste wijze worden gegeven. Ook over Harry wordt gepraat: men verdenkt hem van betrokkenheid bij de dood van Cedric. Samen met zijn vrienden probeert hij zich te onttrekken aan de dwingelandij en boze krachten. Bovendien merkt Harry dat Voldemort hem kan manipuleren. In dit vijfde deel* zijn de gebeurtenissen niet langer meer de gezellige, spannende schoolavonturen van een stel tovenaarsleerlingen, het wordt nu serieus en de spanning en dreiging zijn in het hele verhaal voelbaar. Ondanks een tweede dode eindigt het boek toch positief al is het Kwade nog bij lange na niet overwonnen. De lezer kijkt dus al weer uit naar deel zes. Een snelle herlezing van deel vier voordat aan dit boek wordt begonnen kan geen kwaad en vergroot de herkenbaarheid van de gebeurtenissen. Vanaf ca. 14 jaar. Hide text