Situering

Van 1/2/2018 tot en met 30/6/2018 organiseerde de VVBAD (Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen) een groot gebruikersonderzoek in 110 Vlaamse en Brusselse bibliotheken.  In het onderzoek werd gepeild naar het profiel van de bibliotheekgebruiker,  de tevredenheid over het aanbod en de dienstverlening in de plaatselijke bibliotheken, de redenen van het bibliotheekbezoek enz.

Het onderzoek werd uitgevoerd door de Onderzoeksgroep TOR van de Vrije Universiteit Brussel, onder leiding van professor Ignace Glorieux. Dezelfde onderzoeksgroep was ook verantwoordelijk voor de uitvoering van het gebruikersonderzoek, dat in 2004 werd georganiseerd.

De deelnemende bibliotheken ontvingen in december een uitgebreid rapport met de resultaten. Over de algemene tendensen werd uitgebreid verslag uitgebracht in de Vlaamse media (kranten, radio, tv). De algemene conclusie is dat bibliotheken er enkele jaren na de afschaffing van provinciale bevoegdheden, het wegvallen van Vlaamse subsidies en bijhorende verplichtingen nog steeds stáán en dat ze meer dan ooit een belangrijke rol spelen in de samenleving. De bibliotheken zijn geëvolueerd van boekentempels naar belevingscentra, waar  nieuwe ideeën, nieuwe gebouwen en andere functies ontstaan (transformatie).

45.227 respondenten vulden de vragenlijsten in (vooral digitaal). In Maaseik namen 284 bibliotheekgebruikers deel. Belangrijke kanttekening is dat het onderzoek gericht was op 18-plussers die het laatste jaar actief gebruik gemaakt hebben van de bibliotheek. Jongeren, niet-gebruikers of afhakers vallen dus uit de boot in dit onderzoek.

In het rapport worden de lokale resultaten getoetst aan de Vlaamse resultaten, aan de bevolkingscijfers, de participatiesurvey en de resultaten van het vorige gebruikersonderzoek (2004). Daarnaast werden de bibliotheken ingedeeld in clusters, afhankelijk van het aantal inwoners, het gemiddeld aantal gebruikers, de grootte van de collectie, de openingstijden en het personeel (VTE).

In 2004 werd gewerkt met een aselecte steekproef, in 2018 niet om op die manier ook de niet-geregistreerde bibliotheekgebruikers te bereiken. Eén op drie bibliotheken nam dus deel, met een goede spreiding qua type en geografische ligging.

Het onderzoek omvat vier onderdelen: het profiel van de bibliotheekbezoeker, het gebruik van de bibliotheek, de tevredenheid van de bibliotheekbezoeker en de wensen en opvattingen van de bibliotheekbezoeker.

Hieronder volgt een samenvatting van de resultaten, met per onderdeel een overzicht van de meest opvallende Vlaamse resultaten en vervolgens de specifieke resultaten voor de bibliotheek van Maaseik. 

1.      Het profiel van de bibliotheekbezoeker

Algemeen

Net als in 2004 zijn er meer vrouwelijke dan mannelijke bibliotheekbezoekers, maar in tegenstelling tot in 2004 namen nu meer ouderen dan jongeren deel aan het onderzoek.

De openbare bibliotheek trekt nog steeds een overwegend hooggeschoold publiek aan.

Bibliotheekbezoekers lezen nog evenveel als in 2004, een aanzienlijk deel bezit schijnbaar zelfs meer boeken dan vroeger.

Vrijwel alle bibliotheekbezoekers hebben een lidkaart of zijn op een of andere manier geregistreerd.

Het uitlenen van materialen en de locatie zijn meestal de doorslaggevende factoren waarom een bezoeker ook nog een andere bibliotheek bezoekt.

Zo’n 25 procent van alle bezoekers zijn geïnteresseerd in ondersteuning voor ICT en digitale media.

Maaseik

In Maaseik vulden 10 % meer mannen de vragenlijst in dan gemiddeld (41 %).

Bij de leeftijdsverdeling valt op dat er t.o.v. 2004 een sterke toename is van oudere bezoekers en een aanzienlijke afname van jonge bibliotheekbezoekers die de vragenlijst invulden. In Maaseik is er een sterke oververtegenwoordiging bij de 60-plussers (56,3 % van de respondenten).

De bibliotheek van Maaseik trekt een overwegend hooggeschoold publiek aan. Maar het gaat om een trend in heel het onderzoek en in Maaseik is het aantal respondenten met hoger secundair wel een stuk hoger (31 % t.o.v.  24 %).

27,1 % van de respondenten hebben een migratieachtergrond (hoger dan het Vlaamse gemiddelde, wellicht door de vele Nederlanders). Bij 97,5 % is de thuistaal Nederlands.

18 % geeft aan lid te zijn in meerdere bibliotheken (lager dan gemiddeld – wellicht door de hogere leeftijd). Gebruikers uit Maaseik bezoeken andere bibliotheken ook omdat het er  “een aangenamere omgeving” is.

Respondenten uit Maaseik spenderen meer tijd op internet dan de gemiddelde respondent  en maken ook meer gebruik dan gemiddeld van het bibliotheekpersoneel om hulp te vragen aangaande digitale media. (zie digihulp).

Respondenten uit Maaseik hebben een grotere voorkeur voor papieren kranten/tijdschriften dan gemiddeld (76 % t.o.v. 63 %). Ze maken ook veel minder gebruik van streamingdiensten voor films, tv-series en muziek dan gemiddeld (20 % t.o.v. 62 %).

2.      Het gebruik van de bibliotheek

Algemeen

Er is veel concurrentie gekomen voor de fysieke dragers t.o.v. 2004. Toen was er nog geen sprake van streaming en smartphones. Toch blijft het ontlenen van boeken nog steeds de belangrijkste publiekstrekker van de openbare bibliotheek.

De overgrote meerderheid van bezoekers komt maandelijks of vaker naar de bibliotheek, net als in 2004.

37 procent van de bibliotheekgebruikers brengt doorgaans meer dan een half uur door in de bibliotheek, een gevoelige stijging t.o.v. 2004.

Ongeveer de helft van de bibliotheekbezoekers wil geen verplaatsing maken naar een andere bibliotheek om daar materialen te ontlenen of aan een activiteit deel te nemen.

Activiteiten in de bibliotheek winnen flink aan populariteit en worden ook beter beoordeeld in vergelijking met 2004.

De ouderwetse manieren om materialen te zoeken zijn nog steeds het populairst, maar de catalogus wordt wel veel vaker gebruikt dan in 2004.

Computers worden relatief weinig gebruikt in de bibliotheek, maar lijken voor gebruikers in de laagste inkomenscategorie wel nog een belangrijke functie te vervullen.

Maaseik

In Maaseik bezoeken opvallend meer respondenten de bibliotheek omdat bibliotheekmedewerkers goede suggesties doen over boeken, cd’s, dvd’s en om raad/advies te vragen aan een medewerker.

De bezoekers komen nog altijd om boeken uit te lenen (99%), maar ook dvd’s (51,7 %) en cd’s (46,2 %) blijven populair in Maaseik.

Bij de cd’s is klassieke muziek opvallend populair in Maaseik (30,2 %) t.o.v. 14,9 % in Vlaanderen.

In Maaseik zoeken de respondenten minder via de catalogus naar materialen, ze grasduinen liever of gaan rechtstreeks naar de rekken. De rekken met net teruggebrachte materialen en themastanden zijn in Maaseik populairder dan gemiddeld.

3.      Tevredenheid van de bibliotheekbezoeker

Algemeen

De algemene tevredenheid van de gebruikers is sterk gestegen t.o.v. in 2004.

De tevredenheid steeg voor elk materiaaltype dat ook in 2004 werd bevraagd, wel blijft de Vlaamse bibliotheekgebruiker het minst tevreden over de beschikbaarheid van nieuwe materialen.

De tevredenheid over activiteiten is groot en er wordt ook veel meer aan deelgenomen dan in 2004.

Games en e-boeken moeten op veel plaatsen hun ingang nog maken en worden vaak nog niet erg intensief gebruikt, sluitende uitspraken doen over de tevredenheid m.b.t. deze materialen is daarom moeilijk.

Over het algemeen is een grote meerderheid van de bezoekers tevreden over de dienstverlening en de communicatiekanalen die de bibliotheek hanteert (met uitzondering van het gebruik van sociale media).

De gebruikers die aangeven niet tevreden te zijn over de openingsuren vragen het vaakst naar meer (en langere) avonden in de week.

Ook de infrastructuur van de bibliotheken krijgt goede scores.

Over het lidgeld zijn respondenten doorgaans positief, over het boetesysteem zijn ze wat minder tevreden.

Maaseik

In Maaseik zijn de gebruikers veel tevredener over de beschikbaarheid van nieuwe strips (81 % t.o.v. 64 % in Vlaanderen).

Ook over de dvd’s is men in Maaseik opvallend tevreden, de beschikbaarheid scoort hoger dan gemiddeld (75 % t.o.v. 59 %) en t.o.v. 2004 is de verbetering nog opmerkelijker (toen maar 38,7 %).

De tevredenheid over de activiteiten is in Maaseik groter dan gemiddeld en ook veel hoger dan in 2004.

Bij de communicatie scoort Maaseik extra goed op de nieuwsbrieven en sociale media.

Bij infrastructuur is de tevredenheid in Maaseik minder goed over de inrichting van de bibliotheek (77 %), de leeszaal (74 %), de aantrekkelijkheid van het gebouw (68 %) en vooral de parkeermogelijkheden (33,7 %).

In Maaseik is 16 % van de respondenten ontevreden over de openingsuren (9,7 % in Vlaanderen).  In Vlaanderen zijn vooral jongeren en hooggeschoolden ontevreden, gepensioneerden zijn doorgaans tevredener dan bezoekers die werken.

Wanneer moet de bibliotheek van Maaseik open zijn voor degenen die hierover minder tevreden zijn? Hierover is geen eenduidigheid: langer ’s avonds in de week (19,5 %), op zondagvoormiddag (19,5 %), meer avonden in de week (17,1 %), meer namiddagen op weekdagen (13,4 %). Ook bij de losse opmerkingen op het eind van de bevraging wordt door enkele gebruikers gerefereerd naar de openingstijden, maar de voorkeuren lopen uiteen. Over de afwijkende openingstijden in de vakantie maakt slechts één respondent een opmerking.

4.      Wensen en opvattingen van de bibliotheekbezoeker

Algemeen

Gebruikers geven aan dat ze in de bibliotheek antwoord vinden op vele vragen, maar zouden ook graag meer inspraak hebben in de uitbreiding van de collectie.

Ook vinden zij het belangrijk dat kinderen via de lagere school de bibliotheek leren kennen en gebruiken.

66,4 procent van alle gebruikers vinden de bibliotheek een uitnodigende plek, verder blijken veel gebruikers een dubbele functie in de bibliotheek te zien: een plaats waar men zich in stilte met iets kan bezighouden, maar die ook als ontmoetingsplaats moet kunnen dienen.

E-mails blijken hét communicatiemiddel bij uitstek voor de bibliotheekgebruiker, zowel om persoonlijk gecontacteerd te worden, als om via een nieuwsbrief op de hoogte te worden gebracht van wat er in de bibliotheek te beleven valt.

Velen zouden die nieuwsbrief ook graag gepersonaliseerd zien.

Verder is er vraag naar meer flexibiliteit m.b.t. het uitlenen van materialen (bijvoorbeeld afwijkende uitleentermijnen tijdens vakantieperiodes).

De bereidwilligheid om voor nieuwe diensten extra te betalen, is over het algemeen laag en bovendien sterk gedaald in vergelijking met 2004.

Maaseik

In Maaseik vinden iets meer respondenten de bibliotheek saai (7,2 %) en vindt slechts 57,3 % dat de bibliotheek uitnodigt om er binnen te stappen.

SLOTSOM

De bibliotheken worden door bezoekers gezien als een uitnodigende plek met een dubbele functie. De kerntaak (het uitlenen van boeken en andere informatiedragers) blijft belangrijk. Daarnaast is de bib geëvolueerd naar een belevingscentrum met veel activiteiten. Een ontmoetingsplek is het nog niet echt, maar de bezoekers wensen dit wel.

Aandachtspunten voor de bibliotheek van Maaseik

evenwicht zoeken tussen de rol van belevingscentrum (activiteiten) en stilteplek (studeren, rust zoeken)

meer jongeren proberen te bereiken (vb. via games, gezelschapsspelletjes, studeren in de bib,…)

meer laaggeschoolden proberen te bereiken  (werken aan het uitnodigende karakter, lage drempel)

focus leggen op gezinnen met jonge kinderen om de bibliotheek toekomstbestendig te houden

Investeren in infrastructuur geeft bibliotheken een nieuwe “boost”, investeren rendeert! Het aantal bezoekers is verviervoudigd in de bibliotheken van  Gent en Affligem.

Voor vragen of opmerkingen over de resultaten van het gebruikersonderzoek kan je terecht bij karla.degreeve@maaseik.be.